Türkiye’deki kooperatifçilik hareketi çoğunlukla olumsuz yönleri ile ele alınmıştır. Bunun içinde olumlu birçok örnek arada kaybolup gitmiştir. Özel sektörün onca güçlülüğüne rağmen, gelişmiş ülkelerin vazgeçemediği kooperatifler, ülkelerinde önemli bir sektör olmaya devam etmektedir.
Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren, yokluk içerisinde varlık yaratmaya çalışan, birçok çabayı görmemezlikten geliyor olmamız da kadirbilirlikten yoksun olduğumuzun bir göstergesi.
İkinci cihan harbinin yaşandığı 1940’lı yıllar, kooperatifçilik hareketinin daha da önemsendiği yıllar olarak karşımıza çıkıyor. Bahsedeceğimiz kooperatif, ülkemizdeki kooperatifçilik adına önemli ve tarihi öneme haiz bir oluşum olarak değerlendirilebilecektir diye düşünüyorum.
Kastamonu Üniversitesi Öğretim üyesi Yard. Doç.Dr. Mustafa Eski’nin “İmparatorluktan Cumhuriyete Kastamonu Ekonomisi” adlı kitabında kooperatifçiliğe de yer verdiğini görüyoruz.
O yıllar yokluk ve savaş yılları, sosyal ve ekonomik hayatın olumsuzlukları içerisinde ayakta kalma mücadelesi veren insanların yoklukla mücadele yılları ve bir umut ışığı arayışı.
Bakanlar Kurulunun 27 Eylül 1941 gün ve 2/16644 sayılı kararıyla “Kastamonu Dokuyucular ve dokutturucular küçük sanat kooperatifi” adında bir kooperatifin kuruluşu gerçekleşiyor. Kooperatifin kuruluşuna önderlik eden Vali Dr. Mithat Altıok, kooperatifin kuruluş gerekçelerini şöyle anlatıyor. “ Kastamonu nüfusunu oluşturan 14 bin vatandaştan azınlıkta bulunan tüccarlarla bir kısım esnaf ve yerli memurları hariç tutacak olursak, kasabada yaşayanların hemen hepsinin hayat ve geçimlerini ya dokumacılıkla veya urgancılıkla sağladıklarını ve bunların çoğunluğunun da fakir, dul ve kimsesiz olduğunu görürüz. Kasabalardan köylere kadar yayılmış olan dokumacılığın bir teşkilata bağlanmadıklarını görmekle bundan dokuyucular adına büyük üzüntü duyduk. Başkalarının sermayesi ile başkaları hesabına çalışmaları, el ve göz emeklerinin karşılığını kazanamamaları karşısında büyük bir kitleyi oluşturan ve sefalet içinde bocalayan dokumacılara yapılacak en ciddi ve kat’i yardımın bunları kooperatif halinde bir teşkilata bağlamakla mümkün olacağını gördük.”
600 ortakla kurulan kooperatifin üye sayısı bir yıl içinde 2.100’e çıkmıştır. Tezgâh sayısı 1943 yılında 22.899’a ulaşmış, kooperatif Sinop, Gerze, Boyabat, Ayancık, Safranbolu ve İstanbul’da şubeler açmıştır. Kooperatif Şehire içme suyu getirilmesi konusunda belediyeye destek olmuş” Dokuyucu Suyu” veya “Mekik Suyu” denilen şebeke suyu için çalışmalara 1948 yılında başlanmış, 1950 yılında bitirilmiştir.
Kooperatifin bir yıllık çalışması sonucunda 71 bin lira kar sağladığını, bu karın 2500 lirasının Kızılay’a, 5000 Lirasının THK’na, 5000 Lirasının Çocuk Esirgeme Kurumuna 3000 Lirasının Halkevi Sosyal Yardım Kolu’na Askerlere de 2000 lira bağış yapıldığını görüyoruz.
Kitapta aynen şu ifadeye yer verilmiştir. “Binlerce kadın ve kız kooperatif sayesinde önemli bir gelire kavuşmuş, savaş yıllarında muhtaç olmaktan kurtulmuştur.”
İstiklal mücadelesinde, kadınıyla kızıyla büyük bir başarı sergileyen yöre insanı, kurdukları kooperatifle de ekonomik bir başarı örneği göstermiştir.
Görülüyor ki en zor şartlarda, savaş yıllarında dahi, kooperatifler, önemli sorunları çözebileceğini, toplumsal davranışı ve ekonomik yapıyı olumlu yönde etkileyebileceğini göstermiştir.
1950’ li yıllara kadar devam eden hizmet süreci, siyasi konjonktürdeki değişim ve menfaat gruplarının baskısı ile oluşan olumsuz tablo sonucu, kooperatif tasfiye sürecine girmiş ve 1971 yılında mahkeme kararıyla kapatılmıştır.
Giderek birlikte davranış kültürünün zayıfladığı, bireysel davranışların ön plana çıktığı ve sermayenin etkin olduğu bir gerçektir. Hâlbuki özellikle dar ve orta gelirli insanların emeğini ve sermayesini bir araya getirerek müşterek iş yapma çabalarını desteklemekten başka ne yapılabilir ki?
