KOOPERATİFLERDE BİRLEŞME
Üretici örgütlenmesi, özellikle tarımsal ekonomiyi çok yakından ilgilendirmektedir. Bir ürünün üretilmesi, tüketiciye intikal ettirilmesi ve bu süreçte kullanılan argümanlar, ürünün pazardaki fiyatının oluşmasını doğrudan etkilemektedir.
Gelişmiş ülkelere baktığımızda, ürünün üretimi, muhafazası, standardizasyonu, paketlenmesi ve arz talep durumuna göre piyasaya sevk edilmesinde, özellikle üreticinin ekonomik faaliyetlerini yürüten kooperatiflerin etkin rol aldığı görülmektedir.
Ülkemizde yıllardan bu tarafa maalesef böyle bir yapılanma gerçekleştirilememiş, tam aksine süre gelen uygulama, sorunun daha da büyümesine neden olmuş ve üretici rekabet edebilir yapıları oluşturamamıştır.
Sorunun temel nedenini oluşturan bakış açısının ne olduğunun bilinmesi ve bu gün gelinen noktaya nasıl gelindiğinin de irdelenmesi gerekir.
3476 Sayılı Kanunla Yapılan Düzenlemenin Sonucu
Köy Koop’un, 1980 öncesinde ulaştığı siyasi ve ekonomik güç, siyasetin ve bürokrasinin kooperatifçilik hareketine bakış açısını önemli ölçüde etkilemiştir. Kooperatifçiliğin yeniden yapılandırılmasında ve 3476 sayılı yasanın hazırlanmasında hiç şüphesiz bu hususlar ilgililerce dikkate alınmıştır.
1163 Sayılı Kooperatifler Kanununun bazı maddelerinde değişiklik yapan 3476 S.K. 1988 yılında yürürlüğe girdiğinde, Bakanlıkça yeni bir düzenlemeye gidilmiş, Köy Kalkınma, Ormancılık, Hayvancılık ve Çay kooperatiflerinin ana sözleşmelerini değiştirerek, Bakanlıkça hazırlanan tip ana sözleşme türü olan Tarımsal Kalkınma Kooperatifi ana sözleşmesine intibak zorunluluğu getirilmiştir.
Köylerde çok amaçlı Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri kurdurulurken, İl düzeyinde ve merkez birliği düzeyinde konu bazında Tarım Kooperatifleri Birliği (TAR KOOP), Hayvancılık Kooperatifleri Birliği (HAY KOOP), Ormancılık Kooperatifleri Birliği (OR KOOP), Çay Ekicileri Kooperatifi (ÇAY KOOP) şeklinde ayrıştırma yapılmıştır.
Diğer taraftan çok amaçlı olarak nitelendirilen (KÖY KOOP) merkez birliğinin kuruluşuna da 1998 yılında Bakanlıkça izin verilmiş olmasına rağmen bölgesel örgütlenmesine de izin verilmemiştir.
Tarımsal Kalkınmada Çok Amaçlılık, Bölge Ve Merkez Birlikleri Konu Bazında
Bu düzenleme, köylerde kurulmuş bulunan tarımsal kalkınma kooperatifleri çok amaçlı olarak öngörüldüğü için, faaliyet konuları ile ilgili tüm bölge birliklerine bir şekilde ortak olma zorunluluğunu doğurmuş, Kooperatifler Kanunundaki bu düzenlemeler, üretici örgütlenmesindeki temel sorunu oluşturmuştur.
3476 sayılı yasanın 72. Maddesi ile Bakanlığa, konu ve bölge belirleme yetkisinin verilmiş olması ve mevcut yasaya dayanılarak Bakanlıkça yapılan düzenlemenin ülke gerçekleriyle örtüşmediği görülmektedir. Gelinen noktada hedeflenen ihtisas birliklerinin oluşumunun gerçekleşmediği görülmüş, belirlenen bölgelerde de siyasi taleplere göre değişiklikler sıklıkla yapıla gelmiştir.
Profesyonel kadroları oluşturulmuş, denetim, eğitim, danışmanlık ve finans sorunlarının çözümlendiği, kurumsal kimlik kazanmış bir yapılanmanın önemi ortadadır. Çünkü örgüt yöneticilerinin çok önemli bir kısmının, hem bürokrasinin, hem de siyasetin gelinen bu tablodan rahatsız oldukları da bir gerçektir.
Kendiliğinden birleşme hayal
Birleşme ile ilgili zaman zaman bazı çalışmalar yapılmış ama olumlu sonuç alınamamıştır. Mevcut merkez birliklerinin genel kurul kararı da olsa birleşmelerini beklemek de hayalcilik olur.
IRFO projesinin en önemli çıktısı olması gereken birleşme, projenin bitiminde gerçekleşmemiştir.
Bakanlıkça kuruluşuna teşebbüs edilen Tarım Milli Birliği yasal dayanaktan yoksun olduğu için kurulamamıştır.
Örgüt karmaşasında sadece kooperatifler mi sorun?
Üretici örgütlerini bir bütün olarak görmek gerekir. Sadece kooperatifleri sorun olarak görmek de yanlıştır. Yeniden yapılanmada üretici örgütlerinin tamamını kapsayan bir düzenleme esas alınmalıdır.
3476 sayılı yasa mevcut hali ile yürürlükte iken gerçekçi bir birleşmeden bahsetmek de zaten mümkün değildir.
